Źródło: 1. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej 2. Ministerstwo Infrastruktury (2021). Program Inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Wodna rewolucja w Brukseli

Problem kryzysu wodnego długo pozostawał na marginesie unijnej polityki, ale w końcu zajął należne mu miejsce na brukselskiej agendzie. Już w październiku 2023 roku Komisja Europejska zapowiedziała uruchomienie inicjatywy na rzecz odporności na deficyt wody – nienormatywnego działania mającego na celu zapewnienie obywatelom UE, środowisku i gospodarce dostępu do zasobów wodnych, przy jednoczesnym ograniczaniu ryzyka powodzi, susz i niedoborów (7). Po miesiącach oczekiwań, dopiero na początku 2025 roku Komisja ENVI rozpoczęła konsultacje społeczne projektu Strategii Odporności Wodnej Unii Europejskiej. Jej celem jest zwiększenie bezpieczeństwa wodnego i przygotowanie państw członkowskich na przyszłe wyzwania związane z gospodarką wodną. Strategia opiera się na trzech filarach: a) odbudowie i ochronie cyklu hydrologicznego, b) zapewnieniu dostępu do czystej wody dla wszystkich, c) promocji konkurencyjnego sektora gospodarki wodnej jako części zasobooszczędnej gospodarki o obiegu zamkniętym. Dokument przyjmie podejście holistyczne, obejmując zarówno kwestie finansowania, jak i edukacji oraz rozwoju infrastruktury (8). Zakres inicjatywy obejmie także działania na rzecz eliminacji trwałych zanieczyszczeń chemicznych, w tym PFAS (ang. per- and polyfluoroalkyl substances, 2), z zasobów wodnych.

Nowa strategia to nie tylko zestaw kolejnych regulacji, ale zapowiedź głębokiej zmiany sposobu myślenia o wodzie w Europie. Jak podkreśliła Jessika Roswall, unijna komisarz ds. wody, w styczniu 2025 roku: „Europa potrzebuje śmiałej wizji i zmiany sposobu myślenia”. Jej zdaniem, aby skutecznie odpowiedzieć na kryzys wodny, nie wystarczy tworzyć nowe przepisy – kluczowe będzie przywrócenie całościowego podejścia do cyklu wodnego, od źródła aż po ujście. „Mamy wiele przepisów, ale kuleje ich wdrażanie. Potrzebujemy nowego podejścia, by odpowiedzieć na skalę wyzwań i wprowadzić realną zmianę” – zaznaczyła Roswall (9).

Polska wobec europejskiego przebudzenia wodnego

Powstająca Strategia Odporności Wodnej otwiera przed Polską szereg możliwości, ale również stawia konkretne wyzwania. Sukces tej inicjatywy w Polsce będzie zależał od jej integracji z krajowym systemem prawnym, a także uwzględnienia specyfiki hydrologicznej poszczególnych regionów. Polska, z uwagi na zróżnicowane warunki hydrologiczne, musi wypracować elastyczne podejście, które odpowiada na lokalne potrzeby, a jednocześnie współdziała z celami unijnej strategii.

1. Renaturyzacja i rozwiązania oparte na naturze

Kluczowym kierunkiem wdrażania Strategii w Polsce, zgodnie z jednym z jej trzech kluczowych filarów, powinna być odbudowa naturalnych procesów wodnych, w tym szeroko zakrojona renaturyzacja (3) rzek i terenów podmokłych. Działania takie nie tylko zwiększają znaczenie rekreacyjne obszarów położonych nad wodą, jak i wspierają tereny zagrożone powodzią poprzez zwiększoną retencję (10). Z drugiej strony poprawiają jakość zasobów wodnych i wzmacniają bioróżnorodność. 

Polska ma duży potencjał do wdrażania rozwiązań opartych na naturze, takich jak odbudowa naturalnych koryt rzecznych, tworzenie stref retencyjnych czy przywracanie ekosystemów mokradłowych. W 2020 r. opracowany został Krajowy program renaturyzacji wód powierzchniowych (11) stanowiący podstawę do aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Program ten jednak zawierał ogólne, nieskonkretyzowane podejście, nie obejmując działań na prawie połowie Polskich rzek. Nowe podejście, powinno być bardziej holistyczne, skupione na naturalnych procesach renaturyzacji, takich jak np. sedymentacja, czy sukcesja roślinna, a także zapewniające odpowiednie środki finansowe i mechanizmy wsparcia dla właścicieli gruntów.

2. Integracja z unijną legislacją i strategią

Polska powinna skutecznie zintegrować działania na rzecz odporności wodnej z unijnymi ramami legislacyjnymi. Ramowa Dyrektywa Wodna, Rozporządzenie w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych, Strategia bioróżnorodności na 2030 r. oraz Plan zeroemisyjności stanowią fundamentalne filary, na których Polska może oprzeć swoje działania. Integracja celów unijnej strategii wodnej z krajową polityką wodną, w tym ze zaktualizowanymi planami gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, pozwoli na spójne i skoordynowane wdrażanie działań, które poprawią bezpieczeństwo wodne kraju. 

3. Inwestycje w infrastrukturę wodociągową i efektywność zarządzania wodą

W 2021 r. Ministerstwo Infrastruktury oszacowało potrzeby inwestycyjne sektora wodociągowego do 2027 r. na poziomie 34 miliardów złotych w ramach Programu Inwestycyjnego mającego na celu poprawę jakości i ograniczenie strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (12). Kluczowym wyzwaniem jest modernizacja zużytej i nieszczelnej infrastruktury wodociągowej, która w wielu miejscach generuje wysokie straty wody sięgające nawet 30–40%. Niezbędne jest wdrażanie nowoczesnych systemów monitorowania i szybkiego reagowania na awarie, aby ograniczyć marnotrawstwo zasobów i poprawić efektywność dystrybucji. Jednocześnie, zgodnie z celami Strategii odporności na kryzys wodny, Polska powinna inwestować w rozwój systemów retencji wody – zarówno w miastach, jak i na terenach wiejskich – aby poprawić bilans wodny kraju, przeciwdziałać skutkom suszy i przygotować infrastrukturę na wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi.

4. Innowacje i mobilizacja kapitału prywatnego

Aby zwiększyć odporność na kryzys wodny, Polska powinna stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi innowacyjnych technologii w gospodarce wodnej. Kluczowe będą inwestycje w i rozwój oraz współpraca publiczno-prywatna. Warto wprowadzić mechanizmy rynkowych zachęt, takie jak:

• błękitne certyfikaty – certyfikaty przyznawane za działania zmniejszające zużycie wody, poprawiające jej jakość lub zwiększające retencję, z możliwością ich obrotu na rynku;

• ulgi podatkowe i dopłaty dla rolników i firm inwestujących w rozwiązania oszczędzające wodę (np. retencja, nawadnianie kroplowe, zbieranie deszczówki);

• preferencyjne kredyty i granty na wdrażanie innowacji wodnych, w tym w rolnictwie precyzyjnym.

Zastosowanie takich instrumentów mogłoby zwiększyć zaangażowanie sektora prywatnego w realizację celów polityki wodnej, obniżyć koszty publiczne transformacji oraz umożliwić wdrożenie rozwiązań skalowalnych, np. systemów odzysku wody szarej w budownictwie, inteligentnych sieci wodociągowych w miastach czy rozproszonych systemów retencji w krajobrazie rolniczym

Definicje:

1) Stres wodny - stan, w którym zapotrzebowanie na wodę przewyższa jej dostępne zasoby w danym regionie lub okresie, co prowadzi do niedoborów i ograniczenia możliwości jej wykorzystania. Może być spowodowany zarówno czynnikami naturalnymi (np. suszą), jak i działalnością człowieka (np. nadmiernym poborem wody, zanieczyszczeniem zasobów wodnych).

Zgodnie z definicją ONZ, kraj lub region uznaje się za dotknięty stresem wodnym, gdy roczne odnawialne zasoby wody słodkiej spadają poniżej 1 700 m³ na osobę. Jeśli poziom ten jest niższy niż 1 000 m³ na osobę, mówimy już o niedoborze wody.

2) PFAS - ang. per- and polyfluoroalkyl substances – grupa syntetycznych związków chemicznych stosowanych m.in. w przemyśle i produktach codziennego użytku (takich jak środki impregnujące, opakowania na żywność, piany gaśnicze), charakteryzujących się wyjątkową trwałością w środowisku. Ze względu na odporność na rozkład nazywane są „wiecznymi chemikaliami” i stanowią rosnące zagrożenie dla zdrowia ludzi i ekosystemów.

3) Renaturyzacja - proces przywracania ekosystemom ich naturalnego stanu oraz funkcji, które zostały zaburzone w wyniku działalności człowieka. W kontekście gospodarki wodnej oznacza to m.in. odtwarzanie naturalnych koryt rzek, usuwanie tam i innych barier hydrotechnicznych, przywracanie terenów podmokłych oraz odbudowę roślinności wodnej i przybrzeżnej. Celem renaturyzacji jest poprawa jakości wody, zwiększenie retencji, odbudowa bioróżnorodności oraz wzmocnienie odporności na skutki zmian klimatu, takie jak susze i powodzie.

Źródła:

4) Rasenberg, E. (2025, styczeń 21). Work on Water Resilience Strategy has finally taken off. Water News Europe. https://www.waternewseurope.com/work-on-water-resilience-strategy-has-finally-taken-off/

5) European Environment Agency. (2024, październik 15). Europe's state of water 2024: The need for improved water resilience (EEA Report No. 07/2024). https://www.eea.europa.eu/en/analysis/publications/europes-state-of-water-2024

6) Copernicus Climate Change Service. (2025, kwiecień 15). European State of the Climate 2024. https://climate.copernicus.eu/esotc/2024

7) European Commission. (2023, październik 17). Commission work programme 2024. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/strategy-documents/commission-work-programme/commission-work-programme-2024_en

8) European Commission. (2025, luty 4). Call for evidence begins on EU Water Resilience Strategy.https://environment.ec.europa.eu/news/call-evidence-begins-eu-water-resilience-strategy-2025-02-04_en

9) European Commission. (2025, styczeń 25). Speech by Commissioner Roswall at the event "Towards an EU Water Resilience Strategy: Innovating for a Water Efficient Future".https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_25_269

10) Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. (b.d.). Renaturyzacja rzek. Klimada 2.0.https://klimada2.ios.gov.pl/pokaz-renaturyzacja-rzek/

11) Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. (2020, luty 28). Krajowy program renaturyzacji wód powierzchniowych. https://www.gov.pl/web/wody-polskie/krajowy-program-renaturyzacji-wod-powierzchniowych

12) Ministerstwo Infrastruktury. (2021, lipiec 2). Przyjęto „Program Inwestycyjny w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi”. https://www.gov.pl/web/infrastruktura/przyjeto-program-inwestycyjny-w-zakresie-poprawy-jakosci-i-ograniczenia-strat-wody-przeznaczonej-do-spozycia-przez-ludzi

Źródło grafiki: Unsplash.com

Autor: Sylwia Łyskawka

Woda pod presją: kryzys, który narasta

Wieloletnie zaniedbania sprawiły, że gospodarka wodna w Europie znajduje się w kryzysie. Już 30% społeczeństwa doświadcza stresu wodnego (1), podczas gdy coraz częstsze i bardziej dotkliwe powodzie powodują ogromne straty gospodarcze (4) – zjawiska te będą się nasilać wraz z postępującą zmianą klimatu. Kluczowym wyzwaniem pozostaje rolnictwo, które zużywa nadmierne ilości wody i zanieczyszcza ją nawozami oraz pestycydami. Dodatkowo wody powierzchniowe są skażone toksycznymi substancjami, takimi jak rtęć ze spalania węgla i trwałe zanieczyszczenia chemiczne. Przekształcanie rzek poprzez budowę tam i regulację koryt prowadzi do degradacji ekosystemów wodnych, osłabiając ich zdolność do retencji wody i ochrony przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi (5). 

Sam rok 2024 w Europie znacząco uwypuklił skalę kryzysu wodnego, który będzie się pogłębiał wraz z postępującą zmianą klimatu. Europa Środkowo-Wschodnia doświadczyła wtedy skrajnie kontrastowych zjawisk – z jednej strony rekordowych temperatur i przedłużających się susz, z drugiej – gwałtownych powodzi spowodowanych przez sztorm Boris, który przyniósł najwilgotniejszy wrzesień od 1979 roku. W całej Europie straty powodziowe oszacowano na 18 miliardów euro. Jednocześnie spadła liczba dni z przymrozkami oraz dni ze śniegiem – w niektórych rejonach Polski i Niemiec nawet o 45 dni mniej niż średnio. Mimo zwiększonych opadów zimą, wysokie temperatury sprawiły, że opady miały formę deszczu, a nie śniegu. Skutkiem było szybkie topnienie pokrywy śnieżnej, co ograniczyło naturalną retencję wody i pogłębiło deficyt wilgoci w glebie – m.in. w Polsce, która należała do obszarów o szczególnie suchych warunkach powierzchniowych. Te powiązane zjawiska coraz częściej występują równocześnie, destabilizując bilans wodny regionu (6).

Europa wchodzi w erę wodnego przesilenia. Coraz dotkliwsze susze, powodzie i zanieczyszczenia sprawiają, że dostęp do czystej wody staje się wyzwaniem nie tylko środowiskowym, ale też społecznym i gospodarczym. W odpowiedzi Unia Europejska opracowuje Strategię Odporności Wodnej (ang. Water Resilience Strategy), która ma wyznaczyć nowe ramy zarządzania zasobami wodnymi w dobie zmian klimatu. To moment zwrotny – także dla Polski, której polityka wodna wymaga głębokiej modernizacji. Czy jesteśmy gotowi, by przekształcić sposób myślenia o wodzie i wprowadzić rozwiązania, które zwiększą naszą odporność na kryzysy wodne?

© 2025 Climate Future Institute