UNOC3 w Nicei – co zapamiętać, co pozostaje do wykonania?

2. Koniec eurocentryzmu? Globalne Południe przejmuje głos

Jednym z najbardziej znaczących trendów widocznych w Nicei było przesunięcie ciężkości oraz sił w globalnym dyskursie oceanicznym. W przeciwieństwie do wcześniejszych edycji, to nie aktorzy transatlantyccy dominowali rozmowy, lecz kraje tzw. “Globalnego Południa”, które wykazały się zaangażowaniem, przygotowaniem i determinacją w dążeniu do konkretnych celów. Choć Unia Europejska ogłosiła plan pod nazwą „Pakt Oceaniczny UE” (10), obejmujący inwestycje w wysokości miliarda euro i integrujący różne unijne polityki morskie, potencjał Unii nie został w pełni wykorzystany. Brak ratyfikacji traktatu BBNJ przez część krajów UE osłabił ich pozycję, a zobowiązania zawarte w deklaracjach miały często ograniczony, deklaratywny charakter.

Nieobecność Stanów Zjednoczonych stworzyła przestrzeń dla nowych głosów: w szczególności dla państw SIDS (małych wyspiarskich krajów rozwijających się) oraz BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA oraz sześć nowych członków, w tym ZEA oraz Indonezja) które coraz częściej kwestionują dominującą narrację Zachodu. Szczególnie odważne działania podjęła Republika Vanuatu, której minister ds. klimatu i środowiska, Ralph Regenvanu, wezwał do uznania Ekocydu (ang. Ecocide Law) (11) za przestępstwo w Międzynarodowym Trybunale Karnym (12). Tego rodzaju działania pokazują, że kraje najbardziej narażone na skutki zmiany klimatu nie chcą już być jedynie adresatami pomocy, ale stają się liderami zmiany i obrońcami sprawiedliwości klimatycznej.

Globalne Południe nadało ton tej konferencji, ogłaszając najambitniejsze zobowiązania: od Polinezji Francuskiej, która zapowiedziała utworzenie największej MPA na świecie (obejmującego 5 milionów km²) (13), po bank rozwoju CAF (Bank Rozwoju Ameryki Łacińskiej), który przeznaczył 2,5 miliarda dolarów (14) na rozwój błękitnej gospodarki w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach.

3. Poza delegacjami narodowymi: społeczeństwo obywatelskie i młodzież

Nowością tej edycji UNOC było otwarcie największej Zielonej Strefy dla szerokiej publiczności, organizacji pozarządowych i społeczeństwa obywatelskiego. Frekwencja, bliska stu tysięcy uczestników wydarzeń (15) przekroczyła oczekiwania i pokazała, że temat oceanów zyskuje na znaczeniu również poza kręgami dyplomatycznymi. Ponad 450 wydarzeń (15) odbywało się poza głównymi salami konferencyjnymi, w przestrzeniach otwartych i online, przybliżając zagadnienia oceaniczne szerszej publiczności i zwiększając świadomość społeczną. Po raz pierwszy ocean przestał być marginalnym elementem „zielonego” dyskursu klimatycznego i został pokazany jako realne „niebieskie płuca Ziemi”.

Wyjątkowo aktywna była też młodzież; osoby w wieku 18–30 lat stanowiły ponad 5% uczestników konferencji i głośno domagały się włączenia do procesów decyzyjnych. Pomimo ograniczonego formalnego udziału w negocjacjach, ich głos był wyraźnie słyszalny, a niektóre rządy, jak Chile lub Kiribati wsparły postulat młodzieżowej partycypacji, przywołując zasadę „Nic o nich bez nich” (16). Efektem tych działań było powołanie Koalicji Wschodzących Liderów Oceanicznych (17), oddolnej sieci łączącej sieci młodych aktywistów z różnych regionów świata, którzy wspólnie upominają się o swoje prawo do współkształtowania przyszłości.

Konferencja w Nicei pokazała, że system oparty wyłącznie na wyłącznym angażowaniu państw i biurokratycznych strukturach wymaga ewolucji. Pojawienie się grup obywatelskich, narracji opartych na opowieściach osobistych i doświadczeniu wspólnoty, a także wzrost zaangażowania młodych pokoleń, zwiastuje początek nowego, bardziej inkluzyjnego etapu globalnego zarządzania oceanem.

Definicje:

* Niebieska Strefa - oficjalna przestrzeń negocjacyjna zarezerwowana dla akredytowanych delegacji państw, organizacji międznarodowych oraz partnerów ONZ.

** Zielona Strefa - przestrzeń otwarta dla społeczeństwa obywatelskiego, młodzieży, organizacji pozarządowych oraz inicjatyw oddolnych.

*** Life Cycle Assessment (LCA) - metoda analizy cyklu życia produktu, pozwalająca ocenić jego wpływ na środowisko na każdym etapie: od produkcji po utylizację.

Źródła:

1) Permanent Mission of France to the United Nations and the International Organisations in Vienna. Third UN Ocean Conference (UNOC3). (2025, czerwiec 9-13). Représentation permanente de la France auprès des Organisations Internationales et des Nations unies à Vienne. https://onu-vienne.delegfrance.org/Third-UN-Ocean-Conference-UNOC3-Nice-9-13-June-2025

2) United Nations. (2025, lipiec 1). BBNJ Agreement. https://www.un.org/bbnjagreement/en/

3) National Oceanic and Atmospheric Administration. (b.d.) What is a marine protected area (MPA)? : Ocean Exploration Facts: NOAA Office of Ocean Exploration and Research. https://oceanexplorer.noaa.gov/facts/mpas.html

4) IUCN. (2022) Deep-sea mining. https://iucn.org/resources/issues-brief/deep-sea-mining

5) Osman A.I., Chen L, Yang M, Msigwa G, Farghali M, Fawzy S, et al. (2022, październik 28). Cost, environmental impact, and resilience of renewable energy under a changing climate: a review. Environmental Chemistry Letters;21(1):741–64. https://link.springer.com/article/10.1007/s10311-022-01532-8

6) Sapsford F. (2022). What Is High Seas Governance?: Ocean Exploration Facts: NOAA. https://oceanexplorer.noaa.gov/facts/high-seas-governance.html

7) High Seas Alliance. (2025). International Ocean Conference Ends with High Seas Treaty on Verge of Entry into Force. https://highseasalliance.org/2025/06/13/international-ocean-conference-ends-with-high-seas-treaty-on-verge-of-entry-into-force/

8) Deep Sea Conservation Coalition. Governments and Parliamentarians. (2025). https://deep-sea-conservation.org/solutions/no-deep-sea-mining/momentum-for-a-moratorium/governments-and-parliamentarians/

9) United Nations. (2025). The Nice Commitments for the Ocean. https://www.ecologie.gouv.fr/sites/default/files/documents/Nice_Commitments_for_the_Ocean.pdf

10) European Commission. (2025). Commission adopts European Ocean Pact for a healthy ocean, a competitive blue economy and thriving coastal communities. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_1424

11) Stop Ecocide International. (2024). https://www.stopecocide.earth/2024/mass-destruction-of-nature-reaches-international-criminal-court-icc-as-pacific-island-states-propose-recognition-of-ecocide-as-international-crime

12) France 24. (2025). “We have to try everything”: Vanuatu envoy taking climate fight to ICJ. https://www.france24.com/en/live-news/20250611-we-have-to-try-everything-vanuatu-envoy-taking-climate-fight-to-icj

13) IUCN. (2025). Major breakthrough in marine conservation unveiled at UN Ocean Conference. https://iucn.org/press-release/202506/major-breakthrough-marine-conservation-unveiled-un-ocean-conference

14) CAF. (2025). CAF at the Ocean Week 2025. https://www.caf.com/en/specials/caf-at-the-ocean-week-2025/

15) United Nations. (2025). UN ocean summit in Nice closes with wave of commitments. https://news.un.org/en/story/2025/06/1164381

16) Lancaster University. (2025). Mobilizing youth to accelerate ocean action | Ocean Justice and the Blue Economy. https://wp.lancs.ac.uk/blue-justice/2025/06/19/mobilizing-youth-to-accelerate-ocean-action/

17) Electra Delavogia. (2025). Coalition of Emerging Ocean Leaders launches at UN Ocean Conference 2025. https://en.protothema.gr/2025/06/03/coalition-of-emerging-ocean-leaders-launches-at-un-ocean-conference-2025/

1. (Kwasi) Zawarte Porozumienia – istotne, lecz niewiążące

Choć większość ustaleń UNOC nie ma charakteru prawnie wiążącego, konferencja pełni istotną funkcję jako platforma konsolidująca wysiłki, zasoby i czas dla debat, ustalania celów oraz ogłaszania zobowiązań (ang. Voluntary Commitments). Tegoroczna edycja, która odbyła się 9–13 czerwca, obejmowała dziesięć plenarnych paneli poświęconych działaniom na rzecz oceanów (ang. Ocean Action Panels) (1), ponad 130 wydarzeń w tzw. „Niebieskiej Strefie”*, ponad 300 inicjatyw w „Zielonej Strefie”** oraz 80 odbytych zdalnie. Wśród dominujących tematów znalazły się: ratyfikacja traktatu różnorodności biologicznej w obszarach poza jurysdykcją krajową (ang. Biodiversity Beyond National Jurisdiction, BBNJ) (2), deklaracje dotyczące morskich obszarów chronionych (ang. Marine Protected Areas, MPA) (3), zanieczyszczenie plastikiem, wydobycie surowców na głębokim morzu (ang. Deep Sea Mining) (4), błękitna gospodarka oraz ochrona bioróżnorodności. Uderzającym brakiem było natomiast pominięcie kwestii odchodzenia od paliw kopalnych; głównego czynnika przyspieszającego zmiany klimatyczne, odpowiedzialnego za 75% globalnych emisji (5)- a ocean, który pochłania około 30% tych emisji, powinien być centralnym elementem tej debaty.

Szczególną uwagę podczas konferencji poświęcono traktatowi BBNJ, który dotyczy ochrony tzw. „otwartego morza” (6), stanowiących aż 50% powierzchni Ziemi i 64% wód oceanicznych. Dla wejścia w życie traktatu konieczna jest ratyfikacja przez co najmniej 60 państw członkowskich ONZ (7). Mimo intensywnych rozmów w Nicei wciąż brakuje podpisów dziesięciu krajów, w tym Polski. Pełne przyjęcie tego dokumentu wypełniłoby istotną lukę w globalnym systemie zarządzania oceanami, umożliwiając skoordynowane działania i decyzje w tym zakresie.

Niemniej, istotnym osiągnięciem UNOC3 było podpisanie moratorium na wydobycie surowców z dna morskiego (8), zarówno na wodach terytorialnych, jak i międzynarodowych. Do tej pory podpisało je 37 krajów. Moratorium zakłada czasowe wstrzymanie działań wydobywczych, aby naukowcy mogli zgromadzić więcej danych na temat ich wpływu na środowisko. Presja ze strony sektora prywatnego jest jednak nadal silna; przedsiębiorstwa pozyskujące minerały niezbędne do transformacji energetycznej skutecznie lobbują przeciwko zakazom, stawiając decydentów w trudnej pozycji. Z jednej strony rośnie zapotrzebowanie na surowce niezbędne do rozwoju zielonej energii, z drugiej, eksploracja nieznanych dotąd głębin wiąże się z ogromnym ryzykiem dla ekosystemów.

Jednym z najbardziej nagłośnionych zobowiązań był „Nicejski Apel w sprawie Zanieczyszczenia Plastikiem” (ang. Nice Call to Action on Plastic Pollution) (9), poparty przez 96 państw. Odwołuje się on do naukowych analiz cyklu życia plastiku (ang. Life Cycle Assessment***) i zakłada mobilizację wielu sektorów w celu jego ograniczenia. Równolegle ogłoszono „Nicejski Plan Działań dla Oceanu” (ang. Nice Ocean Action Plan), który stanowi zbiór deklaracji politycznych oraz dobrowolnych zobowiązań zmierzających do realizacji Celu Zrównoważonego Rozwoju nr 14. Plan ten, choć ambitny, pozbawiony jest jasno określonych mechanizmów wdrażania, co budzi obawy, że pozostanie jedynie symboliczną mapą drogową, a nie konkretnym planem działania. W związku z tym konieczne jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów odpowiedzialności, politycznej woli oraz bardziej zdecentralizowanego i inkluzyjnego podejścia do zarządzania oceanem.

Ocean produkuje połowę tlenu, którym oddychamy, stanowi siedlisko dla 80% bioróżnorodności i reguluje temperaturę naszej planety, umożliwiając nam bezpieczne życie. Mimo, że pokrywa ponad dwie trzecie powierzchni Ziemi, rzadko znajduje się w centrum globalnych dyskusji klimatycznych. Właśnie dlatego Konferencje ONZ dotyczące oceanów (ang. United Nations Ocean Conference, UNOC) mają fundamentalne znaczenie: tworzą przestrzeń dla dyskusji, współpracy oraz deklaracji, które mają szansę wpłynąć na przyszłość tego kluczowego ekosystemu. Trzecia edycja konferencji UNOC, zorganizowana przez Francję i Kostarykę w Nicei, była jak dotąd największym globalnym wydarzeniem poświęconym oceanom. Podczas pięciu dni obrad zgromadziła ona szerokie grono interesariuszy: od przedstawicieli państw i środowisk naukowych, po młodzież oraz reprezentantów społeczeństwa obywatelskiego. Jakie wnioski płyną z tego spotkania? Co osiągnięto, a co nadal wymaga podjęcia działań?